مرور توده های آدنکسی:
کیست های غیر نئوپلاستیک :
کیست فولیکولار: شایع ترین نوع کیست فیزیولوژیک می باشد.
کیست جسم زرد : این نوع کیست 3- 10 سانت اندازه دارد . در صورت پایدار ماندن و نیاز به جراحی باید به فکر لاپاراسکوپی بود.
کیست های اندومتریوتیک : با چسبندگی متراکم لیگامان پهن یا کول – دو ساک همراه هستند و برداشتن آنها دشوار می باشد. اغلب محتوا به رنگ شکلاتی و غلیظ می باشد. کارسینوم اندومترویید و سلول روشن تخمدان می توانند با کیست های اندومترویید تخمدان همراه باشند.
نئوپلاسم های تخمدان:
توده های اپی تلیالی:
1- تومورهای سروز: شایع ترین نوع بافت شناسی هستند و انواع خوش خیم آن حدود 70 % از تمامی نئوپلاسم های خوش خیم را تشکیل می دهند.
2- تومورهای میسینو: 25 % از تمامی نئوپلاسم های خوش خیم تخمدان را تشکیل می دهند. این تومورها می توانند اندازه بزرگی پیدا کرده و چند حفره ای باشند.
3- تومور های اندومترویید: بیشتر نئوپلاسم های اندومترویید تخمدان بدخیم هستند و نوع خوش خیم کمتر شایع می باشد.
4- تومورهای سلول روشن: این تومورها نیز به ندرت خوش خیم بوده و اکثراً بدخیم هستند.
5- تومورهای سلول ترانزیشنال:
تومورهای ژرم سل:
1- کیست درمویید تومور خوش خیم و شایعی می باشد که می تواند هر سنی را گرفتار کند.
شایع ترین سن تشخیص این ضایعه
دوران باروری می باشد.
2- تومورهای ژرم سل بدخیم : این تومور شایع ترین بدخیمی تخمدان در زنان حامله می باشد.
تومورهای استرومایی:
بیشتر تومورهای تولید کننده هورمون از این نوع هستند . این تومور بزرگ و هموراژیک است و می تواند درد ایجاد کند.
تومورهای متاستاتیک :
3-5 % از بدخیمی های تخمدان متاستاتیک هستند و بیشتر این تومورها از اعضا تولید مثلی منشا می گیرند. شایع ترین محل های غیر ژنیکولوژیک پستان یا دستگاه گوارش می باشد.
ارزیابی رادیولوژیک:
1- سونوگرافی ترانس واژینال: توده هایی که یک یا چند مورد از این مشخصات را داشته باشند باید جراحی شوند:
-توپر
-اندازه بیش از 10 سانت
-وجود سپتوم های ضخیم و متعدد
-وجود پاپی یا ساختمان های ندولر
چند نکته مهم وجود دارد:
-مقدار زیاد مایع خطرناک و می تواند نشانه بدخیمی باشد
-وجود کلسیم در مجاورت چربی نشان دهنده تومور درمویید است
-اندومتریوم ها می توانند دردسر ساز باشند
شاخص های تومور:
مهمترین شاخص تومور برای کانسرهای اپی تلیالی تخمدان CA-125 است که مقادیر بیش از 35U/ml غیر طبیعی می باشد.
- علل خوش خیم افزایش CA – 125
- علل ژنیکولوژیک
- اندومتریوز
- لیومیوم
- آدنومیوز
- بیماری التهابی لگن
- قاعدگی در فاز لوتئال
- هایپر استیمولاسیون تخمدان
- حاملگی
- سیست آدنوم تخمدان
- علل غیر ژنیکولوژیک
- نارسایی قلبی
- بیماری مزمن کلیوی
- بیماری مزمن کبدی
- کولیت ، آپاندیسیت ، دیورتیکولیت
- پنومونی
- SLE
- پریتونیت
- دیابت کنترل نشده
پانکراتیت
- سایر بدخیمی هایی که می توانند سبب افزایش این تومور مارکر شوند عبارتند از:
-کانسر کولون
-کانسر ریه
-کانسر پستان
-کانسر پانکراس
-کانسر واژن
-کانسر اندومتر
-کانسر لوله فالوپ
CA-125 شاخص ارزشمندی برای پیگیری وضعیت کانسر تخمدان است و در 95% از بیماران این شاخص با
دقت پیشرفت یا پسرفت بیماری را نشان میدهد.
ارزیابی جراحی:
1- شایع ترین نوع انسیزیون برش عرضی بالای موی پوبیس می باشد. ولی برای انجام مرحله بندی انسیزیون عمودی استفاده می شود.
2- شست وشو جهت تهیه نمونه سیتولوژی
3- تجسس قسمت های دیگر شکم
4- بررسی توده آدنکسی
کانسر تخمدان عمدتاً زنان یائسه را مبتلا می کند بنابراین در هنگام ارزیابی جراحی ممکن است نیاز به هیسترکتومی و برداشتن دوطرفه آدنکس ها باشد. اما بدخیمی مشابه در زنان جوان ممکن است تنها با برداشتن عضو درگیر همراه باشد.
مروری بر انواع توده های تخمدانی
کیست فانکشنال
گاهی کیست های عملکردی، فانکشنال یا فیزیولوژیک که بی خطر هم هستند، غیرطبیعی شناخته می شوند و بیمار بدون دلیل جراحی می شود در صورتی که درمان بسیاری از کیست های خوش خیم، درمان انتظاری است.
کیست فولیکولی
کیست فولیکولی روی سطح تخمدان رشد کرده و به بیش از سه سانتی متر می رسد.
دیواره آن اغلب نازک بوده و به شش تا هشت سانتی متر هم می رسد. معمولا بعد از دو ماه هم خودبه خود از بین می رود، ولی می توان برای از بین بردنش از داروهای ضد بارداری نیز استفاده کرد.
کیست جسم زرد
این کیست اندازه بزرگ تری دارد و به سه تا ده سانتی متر هم می رسد. یکی از مشکلات کیست جسم زرد خونریزی است. خونریزی به جمع شدن لخته منجر می شود. باقی ماندن طولانی لخته، گاه نیاز به لاپاراسکوپی را ضروری می کند. بیمارانی که هپارین یا وارفارین مصرف می کنند و مشکلات انعقادی دارند، بیشتر ممکن است دچار پارگی و خونریزی ناشی از آن شوند.
کیست تکالوتئینی
کیست تکالوتئینی در بارداری های چند قلویی یا مولار بیشتر ظاهر می شود و با برطرف شدن عامل ایجادکننده کیست نیز بتدریج از بین می رود. این کیست هم رشد سریعی دارد و ممکن است بسیار بزرگ باشد
اندومتریوز
آندومتریوز وجود بافت رحم در جایی غیر از حفره رحمی است. یکی از مناطقی که ممکن است بافت رحم در آن رشد کند، تخمدان است. محتویات این کیست ها در اصطلاح شکلاتی و از مشکلات عمده آن چسبندگی بین بافت هاست. آندومتریوز حاوی لخته و خون است و در سونوگرافی گاه با یک بدخیمی اشتباه گرفته می شود. اغلب دوطرفه و درمان نیز جراحی است. این کیست در تخمدان نشان دهنده آن است که بیماری، آندومتریوز پیشرفته است. برای درمان هم اگر بیمار دیگر خواهان باروری نباشد، بهترین راه برداشتن تخمدان ها و رحم است
پلی کیستیک
همان طور که از نامش پیداست، در این سندرم تعداد زیادی کیست روی تخمدان وجود دارد، اما وجود تعدادی کیست روی تخمدان نمی تواند این تشخیص را قطعی کند که بیمار به سندرم تخمدان پلی کیستیک مبتلاست. در کنار گزارش سونوگرافی، حتما باید علائم بالینی هم وجود داشته باشد. الیگومنوره یعنی پریود هایی با فواصل زیاد در بیمار، نشانگر این است که او تخمک گذاری درستی ندارد، (تخمک گذاری مزمن با پریود های فاصله دار) افزایش آندروژن نیز در این بیماران دیده می شود که علائمی مانند افزایش موهای زائد،ریزش مو با الگوی مردانه و جوش های پوستی را به همراه دارد.
در سونوگرافی معمولا تعداد فولیکول ها بالاست. یعنی بیش از ۱۲ فولیکول وجود دارد و گاه حجم تخمدان هم افزایش می یابد. همه موارد ذکر شده باید با هم باشد تا تشخیص بیماری نهایی شود. سندرم تخمدان پلی کیستیک گاهی به افزایش وزن منجر می شود و مهم تر این که مقدار استروژن در بدن این خانم ها به دلیل عدم تخمک گذاری بالاست و همین می تواند در آینده خطر ابتلا به سرطان رحم را در آنها بیشتر کند. شاید این تصور پیش آید که تعداد مبتلایان به سندرم پلی کیستیک رو به افزایش است، اما در عین حال قدرت تشخیص بالا رفته است.
در گذشته شاید پر مویی در زنان یا تاخیر های طولانی مدت در عادت ماهانه چندان به نظر نمی رسید، ولی امروزه با ده روز تاخیر، بیماران بسرعت به پزشک مراجعه می کنند تا دلیل را جویا شوند و به همین دلیل کشف بیماری راحت تر و سریع تر شده است. در هر صورت بیماری زمینه محیطی و ژنتیک دارد و احتمال ابتلا به دیابت شیرین، بیماری های قلبی ـ عروقی، افزایش فشار خون و نازایی نیز در بیماران زیاد است.
کیست های بدخیم، الگویی متفاوت دارند
کیست های بدخیم نیز انواع مختلفی دارند، اما اگر بخواهیم به آنها به طور کامل اشاره کنیم شاید بحث، کمی تخصصی شود. این کیست ها علائمی دارند که آنها را از نوع خوش خیم متمایز می کند. اگر در معاینه، توده ای در ناحیه لگن و اطراف تخمدان ها حس شود، سونوگرافی واژینال درخواست می شود چون دید بهتری نسبت به سونوگرافی شکمی دارد.
توده های بدخیم چه شکلی هستند؟
در سونوگرافی توده های توپر، دوطرفه و بیش از ده سانتی متر که دیواره ضخیم دارند یا دیواره داریا ندول دار گزارش شده است، شک به بدخیمی افزایش می یابد و این موارد باید بیشتر بررسی شود. تکرار سونوگرافی واژینال یا آزمایش های تومور مارکر کمک کننده است.
البته توده هایی که در ظاهر خوش خیم اند، اما رشدی فزاینده دارند، به واکنش سریع تری نیاز دارند و حتما احتمال بدخیمی را باید رد کنیم. در این موارد برای بالابردن قدرت تشخیص از سونوگرافی داپلر استفاده می شود تا جریان خون در آن منطقه بررسی شود. در توده های بدخیم معمولا افزایش جریان خون دیده می شود.
سرطان تخمدان معمولا در زنان بیشتر از ۴۵ سال دیده می شود، اما عوامل خطر و محافظتی شامل این موارد است:
-داشتن یک فرزند می تواند زن را در برابر سرطان تخمدان محافظت کند.
-مصرف قرص های جلوگیری از بارداری به مدت پنج سال از سرطان تخمدان جلوگیری می کند ولی خطر ابتلا به سرطان دهانه رحم را بیشتر می کند.
-اگر یکی از خویشاوندان درجه یک یا دو به سرطان تخمدان مبتلا باشد، خطر ابتلا بسیار زیاد است و معمولا سرطان پستان و تخمدان با هم همراهی دارند.
-ابتلای یکی از افراد خانواده در سن پایین نیز احتمال خطر را بیشتر می کند.
-مشاوره ژنتیک برای افراد در معرض ابتلا توصیه می شود
کسانی که در خانواده شان ابتلا به سرطان تخمدان یا پستان دیده شده است، باید مشاوره ژنتیک و آنالیز شجره نامه ای انجام دهند. اگر در خانمی این جهش ژنی دیده شود و تعداد بچه ها هم کامل شده باشد، به صورت پیشگیری، برداشتن تخمدان، رحم و لوله های فالوپ را توصیه می کنیم. البته این کار صددرصد فرد را از ابتلا مصون نگه نمی دارد زیرا ممکن است از ناحیه اطراف رحم مانند صفاق پوشاننده، سرطان آغاز شود، ولی خطر را بشدت کاهش می دهد. البته مصرف قرص های ضد بارداری برای این گروه از خانم ها می تواند نقش پیشگیرنده داشته باشد.
دکتر صدیقه اخوان طبیب
جراح و متخصص زنان، زایمان و نازایی
مطب: خیابان ولیعصر ، پایین تر از میدان ولی عصر ، خیابان ولدی، پلاک 21، طبقه 1
تعیین وقت تلفنن: 88938793-021